Gedragsproblemen bij kinderen

‘Mijn kind gaat alleen slapen als ik naast haar lig. Hoe kan ik haar leren om alleen te slapen?’ ‘Mijn dochtertje bijt andere kinderen als zij haar zin niet krijgt. Hoe kan ik hiermee omgaan?’ ‘Mijn zoontje is druk en beweeglijk. Hij luistert niet en doet niet wat ik wil.’ Sommige kinderen gedragen zich moeilijker dan andere kinderen:

• Kinderen kunnen zich moeilijker gedragen als ze zich machteloos voelen. Bijvoorbeeld als ze niet goed duidelijk kunnen maken wat ze willen.
• Kinderen kunnen zich anders gedragen als ze daardoor aandacht krijgen. Het moeilijke gedrag is dan aangeleerd, en kan dus ook worden afgeleerd. Maar soms is dat afleren niet eenvoudig. Dan heb je hulp nodig.
• Moeilijk gedrag bij kinderen kan ook een gevolg zijn van een ontwikkelingsstoornis, zoals een verstandelijke beperking, een autisme spectrum stoornis (ASS) of ADHD. Ook dan is het prettig als iemand je leert wat je eraan kunt doen.

Soms zijn de gedragsproblemen zo serieus dat er sprake is van een ernstige gedragsstoornis zoals ODD (opstandige gedragsstoornis) of CD (antisociale gedragsstoornis).

Wat is een verstandelijke beperking?

Baby’s en peuters met een verstandelijke beperking ontwikkelen zich minder snel dan andere kinderen. Ze gaan later dan hun leeftijdgenootjes zitten, staan en lopen. Ze beginnen later met brabbelen en woordjes nazeggen. En ze leren minder snel dan andere kinderen van dezelfde leeftijd. Ze hebben meer herhaling nodig om nieuwe dingen te leren. En dat gaat niet over als het kind ouder wordt. Hoe meten deskundigen of iemand een verstandelijke beperking heeft? Daarvoor gebruiken ze intelligentietests. Bij zo’n test moet iemand verschillende opdrachten uitvoeren. Bijvoorbeeld:

• Een puzzel maken;
• plaatjes bij elkaar zoeken;
• woorden nazeggen;
• een zin afmaken;
• blokjes in een patroon leggen

De uitkomst van een intelligentietest heet IQ. De meeste mensen hebben een IQ tussen de 90 en 110. Kinderen met een verstandelijke beperking hebben een IQ onder de 70. Vaak hebben ze daarnaast bijkomende problemen, bijvoorbeeld autisme of gedragsproblemen. Dat heeft ook weer invloed op hun zelfredzaamheid. Hoe zelfredzaam iemand is, is heel belangrijk om te weten. Dat komt omdat dit bepalend is voor de hoeveelheid zorg die iemand nodig heeft. Hoe kleiner de zelfredzaamheid is, hoe groter de behoefte aan zorg.

Autisme Spectrum Stoornis (ASS)

Autisme spectrum stoornissen is de naam van vier ontwikkelingsstoornissen samen:

• autistische stoornis (klassiek autisme);
• Asperger syndroom;
• Rett syndroom;
• PDD-NOS;

Kinderen met ASS lijken in gedrag veel op elkaar.

• Ze nemen de wereld waar in kleine onderdeeltjes en missen het overzicht.
• Ze hebben grote moeite met veranderingen.
• Ze vinden het moeilijk om met anderen om te gaan.

Toch kunnen de kinderen ook erg van elkaar verschillen. Sommige kinderen zijn zo in zichzelf gekeerd dat ze bijna niets zeggen terwijl anderen juist heel veel praten. ASS komt veel voor bij kinderen met een verstandelijke beperking. Maar er zijn ook kinderen met ASS met een normale intelligentie of zelfs een heel hoge intelligentie. ASS komt meer voor bij jongens dan bij meisjes.

Wat is klassiek autisme?

Kinderen met klassiek autisme hebben drie kenmerken:

• Ze zijn niet gericht op andere mensen.
• Ze hebben communicatieproblemen. Ze praten niet of afwijkend, ze gebruiken geen gezichtsuitdrukkingen en ze gebruiken geen lichaamstaal of gebaren.
• Ze hebben veel routines en rituelen. Alles moet steeds hetzelfde.

Wat is Asperger Syndroom?

Kinderen met Asperger syndroom hebben een vorm van autisme. Omgaan met andere mensen is voor hen moeilijk. Ze begrijpen weinig van sociale regels, zoals wachten op je beurt of iemand aankijken als je met hem praat. Ze vinden het heel prettig als hun leven voorspelbaar, volgens vaste patronen verloopt. Maar er zijn ook verschillen tussen autisme en Asperger. Kinderen met Asperger kunnen praten met andere mensen. Ook is hun intelligentie normaal. Sommige kinderen zijn zelfs hoogbegaafd. Toch levert communiceren wel problemen op. Ze begrijpen lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen vaak niet. Of ze gebruiken woorden die veel te ‘wijs’ zijn voor hun leeftijd. Ook nemen ze taal meestal heel letterlijk (‘Gooi de borden maar in de afwasbak’) en komen daardoor in de problemen.

Wat is RETT Syndroom?

Rett syndroom komt bijna alleen bij meisjes voor. De eerste verschijnselen merk je als je dochter nog heel jong is, tussen de 12 en 18 maanden:

• de ontwikkeling komt tot stilstand
• de spieren verslappen
• vaardigheden die je kind al had, verdwijnen. Bijvoorbeeld de zuigfles zelf vasthouden, kruipen, lopen en praten.
• het hoofdje groeit niet goed
• er komen epileptische aanvallen, ontroostbare huilbuien en ernstige slaapproblemen.
• uw kind raakt heel erg in zichzelf gekeerd
• de handjes gaan dwangmatig bewegen. Vooral handenwringen komt veel voor.
• de spieren worden stijf, er ontstaan ernstige ademhalingsproblemen en spasticiteit.

Rond de leeftijd van 12 jaar verbetert de situatie wat. Het in zichzelf gekeerde gedrag verdwijnt. Ook de epileptische aanvallen stoppen dan vaak. De spierproblemen worden echter meestal erger. Ook krijgen veel meisjes een scheve of kromme rug (scoliose). Sommige gewrichten groeien in een verkeerde stand. De oorzaak van Rett syndroom is een niet-werkend gen. De kinderneuroloog stelt het syndroom vast door naar de verschijnselen te kijken. Ook laat zij DNA-onderzoek doen.

Wat is PDD-NOS?

Kinderen met PDD-NOS hebben autisme. Maar ze hebben niet alle verschijnselen die bij autisme horen. En de verschijnselen zijn soms wat minder hevig. Toch hebben ze vaak een hoop problemen:

• ze kunnen minder goed omgaan met andere mensen
• ze hebben communicatieproblemen (ze begrijpen bijvoorbeeld figuurlijke taal als ‘een vette onvoldoende’ niet)
• ze hebben een beperkte belangstelling (ze zijn bijvoorbeeld alleen geïnteresseerd in computers).
• ze hebben problemen met verandering

Net als kinderen met autisme vinden ze het prettig als ze precies weten wat er gaat gebeuren, en dat hun dag steeds hetzelfde verloopt