Overlevingsreacties
Een traumatische ervaring
We maken allemaal gebeurtenissen mee in onze jeugd of latere leven die we niet als fijn ervaren zoals een schrikreactie, ruzie, ongeluk, operatie, sterfgeval. Soms hebben we helaas ook te maken met een beroving, aanranding of verkrachting. Tijdens deze gebeurtenissen zetten we ons schrap, houden we onze adem in, bouwen we spanning op en schiet er een stoot adrenaline door ons lichaam heen. Dit is een overlevingsreactie van ons lichaam. Verschillende overlevingsreacties zijn: vechten, vluchten, verdedigen, bevriezen, verlammen of dissociëren (zie hieronder).
Tijdens het vechten, vluchten en verdedigen, ontladen we de opgebouwde spanning. Ook kan de spanning na afloop ons lichaam verlaten doordat we gaan trillen of beven.
Toch kan er een deel van de energie achterblijven en deze zet zich dan vast in het lichaam. Helemaal vervelend wordt het wanneer we achterblijven in de stand van bevriezing, verlamming of dissociatie. In deze toestanden kan namelijk alle spanning/energie zich vastzetten in het lichaam. Wanneer de spanning zich vastzet treedt er een trauma-noodmechanisme in werking. Hieronder wordt deze besproken.
Deze spanning kan zowel lichamelijk als emotioneel zijn. Dit hoeft echter niet meteen merkbaar te zijn. Een oorlog, verkrachting, ongeluk of andere heftige gebeurtenis van 20 jaar geleden kan zich later gaan manifesteren in post traumatische stress-syndroom verschijnselen. Er zijn maar weinig mensen die dan de link kunnen leggen met de gebeurtenis uit het verleden. Het duurt vaak een lange tijd voordat men iemand gevonden heeft die de klachten herkent. Hierna kan verwijzing naar juiste hulp plaatsvinden.
Waarom zet een trauma zich vast?
Als mensen verschillen we niet zo veel van dieren. Natuurlijk, we kunnen praten en denken maar biologisch is er niet zoveel verschil. Als een dier wordt aangevallen heeft hij een aantal keuzes: vluchten, vechten, verdedigen, bevriezen of verlammen. Deze keuzes kunnen effectief zijn, afhankelijk van de situatie.
Na de heftige gebeurtenis (het trauma) zijn dieren in staat de gebeurtenis van zich af te schudden, letterlijk. Een hert dat net aan een wolf is ontsnapt staat vaak na te trillen of maakt bokkensprongen. Een vogel slaat vaak met zijn vleugels. Hiermee laten deze dieren hun lichamelijke opgebouwde spanning los.
Mensen en trauma
Waarom werkt dit bij dieren wel en niet bij mensen? Ook mensen bouwen een spanning op bij een trauma. Ze verzamelen net als dieren een hoop energie (zoals adrenaline etc.). Vervolgens hebben ze een overlevingsreactie zoals vechten, vluchten, verdedigen, bevriezen, verlammen of dissociëren. Afhankelijk van de situatie en uitkomst kunnen mensen soms niet (geheel) ontladen.
Een aantal voorbeelden hiervan zijn:
● We schamen ons dat we trillen of beven en stoppen dit proces.
● We hebben angst of schaamte om te vechten, te vluchten of ons te verdedigen.
● We vallen flauw, raken in een shock of in coma.
● We worden verdoofd (bv na een ongeluk).
● We krijgen een injectie met spierverslappers en een plaatselijke verdoving om geopereerd te worden.
● We worden vastgebonden (bv op een brancard) zodat we niet kunnen trillen.
● We hebben nog steeds last van heftige pijn waardoor we nog steeds dissociëren.
Verschillende soorten overlevingsreacties:
Vechten, vluchten of verdedigen
Als we moeten vechten, vluchten of verdedigen blijkt vaak dat we sterker of sneller zijn dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden. Tijdens het vechten slaan en schoppen we, tijdens het vluchten lopen we hard weg en als we ons verdedigen maken we robuuste lichaamsbewegingen en/of gillen we. In alle gevallen is er spraken van een lichamelijke ontlading. Onze spieren verbruiken de spanning/energie die we hebben vastgezet op het moment dat het trauma begon.
Bevriezen
Bevriezen wordt ook wel verstarren of verstijven genoemd. Wanneer we bevriezen houden we ons doodstil, en worden we super alert. Onze ademhaling stagneert, we maken zo weinig mogelijk beweging en geluid. We bouwen nog meer spanning en adrenaline op. We kunnen over gaan op vechten, vluchten of verdedigen.
Verlammen
Verlamming treedt op bij grote fysieke pijn. Het is een staat waarin ons lichaam er voor zorgt dat we gedeeltelijk gevoelloos worden en de fysieke pijn onderdrukken. Tijdens de verlamming ervaar je een hulpeloze gelatenheid en machteloosheid, alsof je niet meer in je lichaam aanwezig bent. Verlamming vindt bijvoorbeeld plaats tijdens een ernstige ongeluk.
Lichamelijke pijn maakt endorfine aan. Endorfine zorgt voor een plaatselijke lichamelijke verdoving. Op deze manier zorgt ons lichaam er voor dat we in andere gebieden nog kunnen functioneren doordat we de pijn niet voelen. Dit stelt mensen soms in staat om tijdens de verlamming over te gaan in vechten, vluchten of verdedigen terwijl ze een wond hebben. Wanneer het gevaar is geweken kan het voorkomen dat iemand nadien door de pijn flauwvalt of in shock raakt.
Verlamming en dissociatie kunnen gelijktijdig plaatsvinden.
Dissociëren
Dissociëren is een staat waarin we van ons emotioneel gevoel en lichaam dissociëren. Het is een manier om het gevoel uit te schakelen of te onderdrukken. Dissociatie kan optreden bij grote emotionele pijn. Je neemt als het ware afstand van deze pijn. In sommige gevallen is de dissociatie dermate heftig dat je jezelf van een afstand kunt waarnemen. Het is alsof je van een afstand naar je zelf kijkt.
Wanneer er tijdens een gebeurtenis ook lichamelijke pijn voorkomt treed dissociatie en verlamming gelijktijdig op. Tijdens seksueel misbruik treed bij het slachtoffer vaak verlamming en dissociatie gelijktijdig op. Het slachtoffer neemt als het ware afstand van hetgeen wat hem overkomt.
Trauma-noodmechanisme
Wanneer na afloop van een traumatische ervaring nog spanning en energie in het lichaam aanwezig blijft treedt er een trauma-noodmechanisme in werking.
Dit mechanisme zorgt voor een opsplitsing van de persoonlijkheid (ziel) in 3 gedeelten:
Je gegevens zijn veilig. Wij hebben net zo hekel aan spam als jij.
