Emotie

Emoties zijn reacties waarbij het hele organisme is betrokken. Ze brengen over het algemeen zowel een fysiologische als een psychologische beroering te weeg. Een emotie gaat gepaard met een aantal lichamelijke veranderingen: de hartslag versnelt, het ademhalingsritme neemt toe, het lichaam wordt warmer, wat tot uiting komt in rillingen, transpiratie, kippenvel, roodheid van de huid, enzovoort. Al deze reacties worden teweeggebracht door het autonome zenuwstelsel en onttrekken zich dus voor het merendeel aan onze controle. Het is het waarnemen van die inwendige veranderingen die de basis vormt van wat we voelen.

Maar dat is niet alles. Om werkelijk van een emotie te kunnen spreken, moet de geest erbij worden betrokken. In feite is het zo dat de hersenen de lichamelijke veranderingen gewaar worden en daaraan een elementaire kwaliteit toekennen, aangenaam of onaangenaam, die men ‘affect’ noemt. Een aangenaam affect leidt tot een aantrekkende beweging, terwijl een onaangenaam affect aanleiding geeft tot een afstotende beweging. In het eerste geval proberen we de omstandigheden te herhalen, in het tweede geval proberen we deze te vermijden.

Deze beoordeling van de ervaring als geheel, die afhankelijk is van de context, is subjectief. Eenzelfde situatie, bijvoorbeeld het zakken voor een examen zal bij de een tot uiting komen als angst (voor de toekomst), bij een ander als woede ( tegen de leraar), en bij een derde persoon als verdriet ( om de verloren tijd en het feit geen diploma te hebben behaald). Het psychische aspect is bij een emotie dus bepalend.

Een emotie gaat gepaard met snelle lichamelijke veranderingen en interpretaties van de geest.  Dit is een complex mechanisme dat veel energie verbruikt, en dat kan dan ook niet lang voortduren: ten hoogste 10 a 15 minuten. Een emotie is dus een voorbijgaande reactie.

Voorbeelden van emoties zijn: angst, verdriet, boosheid, woede, afschuw, afkeer, liefde, vreugde, blijdschap, verbazing en nieuwsgierigheid.

Het onderdrukken van emoties

Wanneer een emotie wordt onderdrukt wordt deze als een gevoelsherinnering opgeslagen in ons lichaam en geest. In een later stadium kan de onderdrukte emotie alsnog vrijkomen. Wanneer we bijvoorbeeld boosheid onderdrukken, kan een nieuwe boosheid de eerdere onderdrukking losmaken waardoor we veel bozer zijn als normaal.

Soms worden emoties bewust onderdrukt omdat ze op dat moment niet uitkomen. Zo kunnen we besluiten niet boos te worden op de partner als de kinderen in de buurt zijn. Tijdens een traumatische ervaring kan het voorkomen dat ons systeem emoties (tijdelijk) onderdrukt uit bescherming voor gevaar of omdat de emotie te sterk is voor dat moment. We kunnen bijvoorbeeld verstarren  als er iets ernstigs is gebeurd in plaats dat we  verdrietig zijn.

Wanneer we regelmatig emoties onderdrukken of wanneer een emotie onderdrukt is tijdens een traumatische ervaring kan het voorkomen dat ons systeem de emoties in zijn geheel blokkeert. Er is dan sprake van een emotionele blokkade.  Een geblokkeerde emotie wordt door een onbewust mechanisme op zijn plaats gehouden. Sommige mensen hebben moeite om boos of verdrietig te worden.

Een onderdrukte emotie is wel voelbaar maar heeft de kenmerken van een naar gevoel.

Gevoel en Emotie

Gevoel

Wij hebben allemaal  ervaring met gevoelstoestanden. Denk hierbij aan gevoelens zoals schaamte, paniek, schuld, onmacht, depressief, agressief  bezorgdheid, wantrouwen, onzekerheid. Een gevoel kan worden gedefinieerd als een complexe, blijvende gevoelstoestand die voortduurt in de afwezigheid van een stimulus. Een gevoel brengt, in tegenstelling tot een emotie, geen intense fysiologische reacties met zich mee. Als dit laatste wel het geval is, zullen we onvermijdelijk de aanwezigheid van emoties kunnen ontdekken die we tegelijkertijd ervaren. Het is bijvoorbeeld mogelijk op het niveau van de gevoelens verdriet te vervaren, hardnekkig stekend, opdringerig van karakter, en tegelijkertijd momenten waarin zich vlagen van emotioneel verdriet voordoen, die tot uiting komen als het opwellen van tranen of een ware tranenvloed. Dit is bijvoorbeeld het geval bij liefdesverdriet.

In de dagelijkse omgangstaal worden de begrippen ‘emotie’ en ‘gevoel’ soms aan elkaar gelijkgesteld: ik voelde me plots verdrietig, ik ben de hele middag kwaad geweest, ik heb gevoelens voor jou.

Liefde

Liefde wordt meestal de archetype van de gevoelens genoemd. Het is mogelijk om liefde te ervaren zonder passie, zoals in het geval van de liefde van kinderen voor hun ouders. Een kind kan intens van zijn ouders houden zonder dat de liefde gepaard gaat met een hevig kloppend hart.

De liefde van kinderen maakt duidelijk dat het fysiologische aandeel in gevoelens bijzonder gering is. Ze toont ook aan dat het geestelijke aspect doorslaggevend is. Elk gevoel maakt een echte geestelijke verwerking noodzakelijk. Deze vindt voornamelijk plaats in het hoofd. Bijvoorbeeld in de vorm van nachtelijke angsten: wanneer alles in de omgeving rustig is, blijft iemand die niet kan slapen urenlang over zijn zorgen tobben.

Stemming

Er bestaat een ander begrip om duurzame gevoelstoestanden aan te duiden die minder intens zijn dan gevoelens: stemmingen. Dit begrip wordt vooral gebruikt in bepaalde geijkte uitdrukkingen: in een goede of slechte bui verkeren, in een chagrijnige stemming zijn, niet in de stemming zijn.  Het is een soort gevoelstoon die ons een tijdje kan vergezellen, van enkele dagen tot zelfs enkele weken. Een stemming kan geleidelijk ontstaan of zich plotseling, zonder aanwijsbare reden, voordoen. Een stemming kan samenhangen met een biochemisch proces zonder verband te houden met een gevoel, zoals bijvoorbeeld prikkelbaarheid vóór de menstruatie.

We kunnen ten slotte opmerken dat hoewel de grenslijn tussen emoties en gevoelens theoretisch gemakkelijk lijkt te trekken, dat op het niveau van het ervaren veel minder het geval is. In het uur van de actie is het vaak moeilijk onderscheid te maken tussen onze verschillende subjectieve ervaringen en orde te scheppen in onze gevoelswereld.